Akcja charytatywna „Wyprawka i zabawka dla polskiego Orlęcia w Kazachstanie” oraz konferencja naukowa „Los Polaków po 17 września 1939 roku we wschodnich województwach II RP”

 

8 lutego 2020 roku zorganizowano po raz pierwszy w Częstochowie konferencję naukową dotyczącą losów mieszkańców kresów wschodnich podczas II wś. Była ona finalizacją akcji charytatywnej polegającej na pomocy dla naszych rodaków ze wschodu. Zasadnicze cezury czasowe prezentowanego przedsięwzięcia z jednej strony ustala data agresji ZSRR i przekroczenie przez Armię Czerwoną polskich przedwojennych granic w dniu 17 września 1939 r. Cios zadany w plecy przez wschodniego sąsiada de facto przypieczętował los walczącej od 1 września z niemieckim Wehrmachtem II Rzeczypospolitej. Wojsko Polskie nie mogło przeciwstawić się drugiemu niespodziewanemu agresorowi. Końcową datę graniczną wyznacza zakończenie II wojny światowej w Europie. Warto podkreślić, że ramy chronologiczne zostały wyznaczone orientacyjnie i były jedynie propozycją mającą na celu zarysowanie tematyki oraz zakresu chronologiczno-terytorialnego.

W pamiętnym wrześniu 1939 r. obydwa totalitarne reżimy rozpoczęły swoją eksterminacyjną politykę, która pochłonęła wiele istnień ludzkich – osób winnych tylko dlatego, że byli obywatelami polskimi. Aresztowania, egzekucje, tortury, bestialskie mordy, wywózki, zmuszanie do niewolniczej pracy wszystkie te zbrodnie popełniane przez bolszewików, Niemców oraz Ukraińców dopełniały tragicznego losu kresów. Działania takie miały jeden cel zniszczyć polaków oraz wynarodowić tamte tereny. Nie zabrakło również walki, bohaterskich czynów oraz prób przeciwstawienia się zagładzie. W proponowanej tematyce jest wiele niezbadanych obszarów związanych z niezwykle ciekawą historią tamtych terenów. Dwa czynniki, czyli odkrycie białych plam oraz popularyzacja wiedzy na temat martyrologii kresów wschodnich II RP stały się głównymi celami przyświecającymi organizatorom konferencji.

Opisywane wydarzenie było wspólnym przedsięwzięciem Fundacji Dla Rodaka oraz Instytutu Pamięci i Dziedzictwa Kresowego. Zanim przejdę do przedstawienia konferencji oraz prowadzonej akcji pomocy chciałbym w tym miejscu poświęcić trochę miejsca na przedstawienie wspomnianych organizatorów.

Pierwszym z nich jest olsztyńska Fundacja Dla Rodaka¹. Jej działalność skupia się na pomocy dla Polaków zamieszkujących na wschodzie ze szczególnym ukierunkowaniem na Kazachstan. Owocem działalności jest szereg akcji charytatywnych. Większość z nich skupia się na dwóch zasadniczych aspektach. Po pierwsze przekazywaniu książek oraz spotkaniach z ich autorami, a po drugie na organizowaniu wyjazdów do naszego kraju dla polonii kazachstańskiej.

Szczegółowe nazwy prowadzonych przedsięwzięć przedstawiają się następująco Autorzy dla Rodaka, Kibice dla Rodaka, Książka dla Rodaka, Wydawnictwa dla Rodaka oraz Spotkania dla Rodaka². Kartka dla Rodaka³, Lekcja dla Rodaka⁴, Majówka, Weekendy, Święta, Wakacje dla Rodaka oraz Pomoc dla Rodaka⁵. W listopadzie 2018 t. fundacji udało się otworzyć pierwsze polskie przedszkole w Kazachstanie. Prezentowane segmenty działalności są jedynie encyklopedycznym skrótem ich szerokiego spektrum⁶.

Drugim ze współorganizatorów jest Instytut Pamięci i Dziedzictwa Kresowego z siedzibą w Lublinie. Stowarzyszenie to powstało 9 maja 2016 r. na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II z inicjatywy jego obecnego prezesa dr. hab. Włodzimierza Osadczego, prof. KUL⁷. IPiDK zajmuje się m.in. edukacją, popularyzowaniem wiedzy na temat kultury i gospodarki Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej, organizacją międzynarodowych konferencji i sympozjów naukowych, a także wykładów oraz paneli dyskusyjnych. Do tej pory udało się zorganizować kilkanaście takich spotkań związanych z przedmiotem działalności stowarzyszenia, które dotyczą „[…] przede wszystkim szeroko pojętej tematyki kresowej obejmującej przypominanie i przybliżenie postaci i wydarzeń ważnych dla polskiej historii, stosunków międzynarodowych, które zapisały się w dzieje kultury pogranicza. Wśród nich należy wymienić sylwetki hierarchów Kościoła różnych obrządków (św. abp Józef Bilczewski, łaciński metropolita lwowski, bł. bp Grzegorz Chomyszyn, greckokatolicki ordynariusz stanisławowski, abp Józef Teodorowicz, ormiańskokatolicki pasterz lwowski), działaczy patriotycznych, narodowych, kulturowych itd. Od 2019 r. ukazuje się periodyk Instytutu _>>RES CRESOVIANA_<< publikujący teksty naukowe i popularyzujący wiedzę o kresach”. Nad utrzymaniem wysokiego poziomu merytorycznego instytutu dba dosyć szeroki liczący ponad 30 członków międzynarodowy zespół naukowo-badawczy kierowany przez dr hab. Mieczysława Rybę, prof. KUL⁸.

Honorowy patronat nad organizacją akcji oraz konferencji objął weteran dowodzonego przez gen. Władysława Andersa II Korpusu Polskiego wchodzącego w skład Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie ppłk Antoni Łapiński oraz poseł na Sejm RP Grzegorz Brun. Nie obyło się także bez patronatu medialnego.

Pierwszym i bez wątpienia ważniejszym patronem był weteran II wojny światowej ppłk Antonii Łapiński. Urodził się 10 października 1923 roku w Łapach leżących w powiecie Białostockim. Po ataku Niemiec hitlerowskich na Polskę młody Antonii wraz z rodziną udał się w stronę Wilna. Jednak po wkroczeniu Armii Czerwonej cała rodzina powróciła do domu. 10 kwietnia 1940 r. ich życie zmieniło się diametralnie. Łapińscy zostali wywiezieni w głąb Związku Radzieckiego. Najpierw trafili do kołchozu Wsiewołodowka (okolice Nowosybirska), a następnie do Adbasary pod Akmolińskiem. Wyzwolenie z niewolniczej pracy przyszło po podpisaniu 30 lipca 1941 r. układu Sikorski-Majski w wyniku którego stało się możliwe tworzenie polskich oddziałów wojskowych na terenie ZSRR. Razem z bratem postanowili wstąpić do nowo tworzącej się armii. On do 10 Pułku Artylerii Lekkiej, natomiast brat do pododdziału piechoty. Obydwa rodzaje wojsk wchodziły w skład 10 Dywizji Piechoty. Dowódcą Armii Polskiej w ZSRR, a w późniejszym czasie II KP został wspomniany powyżej gen. Anders. Antonii Łapiński przeszedł cały szlak bojowy od „nieludzkiej ziemi”, poprzez Bliski Wschód aż po wyzwolenie Włoch w ramach II Korpusu Polskich Sił Zbrojnych. Brał udział m.in. w bitwach pod Monte Cassino oraz Ankoną. Niestety w kilka tygodni po konferencji Antonii Łapiński zmarł⁹.

Drugim z patronów został poseł na Sejm RP Grzegorz Braun. Urodził się 1 marca 1967 r. w Toruniu. Jest absolwentem polonistyki na Uniwersytecie Wrocławskim, ukończył także studia podyplomowe na Wydziale Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego. Zawodowo wykonywał różne zajęcia. Pracował m.in. na swojej Alma Mater gdzie prowadził ćwiczenia z dziennikarstwa oraz w Radiu Wrocław. Zajmuje się publicystyką prasową¹⁰ jest także autorem dziesięciu książek. Przez wiele lat pisał scenariusze oraz reżyserował filmy dokumentalne¹¹. Od 1987 r. był zaangażowany w działalność antykomunistyczną w ramach Pomarańczowej Alternatywy. W związku z nią został kilkakrotnie zatrzymywany. W jego mieszkaniu odbywały się spotkania, przygotowania, druk plakatów i ulotek. Od marca 1988 do grudnia 1989 pracowały tam też zespoły poligrafii Towarzystwa Kursów Społecznych. W latach 1988–1989 brał udział w strajkach studenckich na Uniwersytecie Wrocławskim. Zanim uzyskał mandat poselski kilkakrotnie startował bez powodzenia w różnych wyborach¹².

Wśród wspomnianych patronów medialnych prowadzonej akcji charytatywnej i konferencji naukowej znalazły się głównie portale internetowe: www.magnapolonia.org, pantarhei24.pl oraz wprawo.pl. Redaktorzy zamieścili zapowiedzi jak również krótkie relacje z opisywanego wydarzenia¹³.

Konferencje poprzedziła jedna z ostatnich zbiórek o nazwie „Wyprawka i zabawka dla polskiego Orlęcia w Kazachstanie”. Polegająca na zbiórce przyborów szkolnych dla młodych Polaków uczących się na Litwie, w Mołdawii i Kazachstanie. Oprócz Fundacji dla Rodaka w prowadzoną akcję pomocową włączyły się różne środowiska m.in. Stowarzyszenie kibiców „Wieczny Raków”. Jego członkowie z wielkim zapałem włączyli się w zbiórkę, której owocem było zgromadzenie 18 wielkich paczek. Ich zawartość wypełniła spora ilość materiałów biurowych, gier planszowych oraz materiałów dydaktycznych m.in. bloki rysunkowe, długopisy, ołówki, plecaki czy zeszyty. Działania sfinalizowano 31 stycznia podczas prezentacji pierwszej drużyny Rakowa Częstochowa¹⁴. Nie tylko sama pomoc ale również, a może przede wszystkim pamięć o naszych rodakach stała się motywem przewodnim dla członków stowarzyszenia: „Czasem ważniejsze od pomocy materialnej, jest pokazanie, że my tutaj w Polsce nadal o nich pamiętamy. Tym razem udało się jedno i drugie. Sukces zaś, zachęca nas do dalszych wysiłków. Z wami warto organizować takie akcje”¹⁵ – podsumowali całe wydarzenie członkowie SKWR. Również wspomniany portal internetowy Pantarhei24 oraz Szkoła Podstawowa im. Mikołaja Kopernika w Sadlnie pomagały w zbiórce¹⁶. Wkrótce po zakończeniu akcji zebrane dary wyruszą w bardzo długą drogę, aby jak najszybciej mogły zostać przekazane potomkom kresowian.

Według jednego z organizatorów: „Tegoroczna edycja akcji ujawniła wielkie zaangażowanie społeczeństwa polskiego w pomoc dla naszych rodaków, będących potomkami wywiezionych Polaków w głąb Związku Sowieckiego. Pomoc ta nie może jednak ograniczyć się do jednorazowych zbiórek zabawek i przedmiotów szkolnych dla dzieci, lecz powinna stać akcją skierowaną na sprowadzenie ich do Ojczyzny ich przodków, aby z nich tworzyć przyszłe polskie elity”¹⁷. Jak słusznie zaznaczył Krzysztof Żebierek pomoc oferowana przez Polaków dla emigrantów powinna być jedynie tymczasowym środkiem do celu, a nie celem samym w sobie. Powinno się dążyć aby umożliwić powrót na stałe mieszkańcom Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej oraz ich potomkom, którzy zostali deportowani przez Sowietów w okresie II wś w głąb ZSRR.

Wydarzenia przewidziane na dzień konferencyjny podzielono na trzy części. Pierwszą z nich była Msza święta odprawiona na Jasnej Górze w kaplicy Matki Bożej Częstochowskiej przez biskupa Mariana Buczka. Jej intencją była modlitwa za wszystkich Polaków pomordowanych oraz represjonowanych podczas II wś na wschodzie. Biskup w kazaniu zwrócił szczególną uwagę na ogrom nieszczęść jakie spotkały polaków zamieszkałych wschodnie tereny Rzeczypospolitej. Jak słusznie podkreślił ich jedyną winą stało się pochodzenie, a także walka w przeszłości o niepodległość Polski. Po uroczystości kościelnej przeniesiono się do restauracji Cosmo gdzie zaplanowano dwie pozostałe części.

O godzinie 11 rozpoczęto część konferencyjną, którą poprzedziło przedstawienie referentów reprezentujących różne ośrodki naukowe, kościelne oraz muzealne z całej Polski. Wśród nich znalazły się Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie (AGH), Katolicki Uniwersytet Lubelski (KUL), Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie (UJD), Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (UKW). Na konferencji pojawił się również przedstawiciel rzymskokatolickiej Diecezji charkowsko-zaporoskiej wyżej wspomniany bp Marian Buczek oraz dyrektor Prywatnego Muzeum Tradycji Ruchu Narodowego w Jelczu-Laskowicach¹⁸. Warto dodać, iż nie wszystkim prelegentom udało się dotrzeć na miejsce obrad¹⁹. Po zaprezentowaniu uczestników rozpoczęto odczyt referatów. Ich tematyka przedstawiała się następująco:

1. bp M. Buczek, Arcybiskup Eugeniusz Baziak i sługa Boży biskup Adolf Szelążek – zapomniani pasterze Kościoła Katolickiego,

2. mgr Sebastian Liwoch (UJD), Próby porozumienia Polskiego Podziemia Niepodległościowego z Ukraińską Powstańczą Armią (1943–1946),

3. mgr Krzysztof Żabierek (UKW), Zajęcie Lwowa przez Armię Czerwoną w 1939 i 1944 roku,

4. Mateusz Kotas (muzeum), Działalność Narodowej Organizacji Wojskowej we Lwowie – zarys środowiska i działalności.

5. dr Lucyna Kulińska (AGH), Solidarność i pomoc dla polskich ofiar ukraińskiego ludobójstwa,

6. dr hab. Włodzimierz Osadczy, prof. KUL, Duszpasterze okupowanego Lwowa.

Po wygłoszeniu referatów zaprezentowano nagrania relacji świadków tragicznych wydarzeń z Wołynia. Następnie odbyła się ożywiona dyskusja skupiająca się w największej mierze wokół zaprezentowanych relacji dotyczących rzezi wołyńsko-galicyjskiej, a także innych tematów. Głos zabrali referenci oraz osoby, które przeżyły te tragiczne wydarzenia niemalże cudem unikając śmierci z rąk zbrodniarzy z OUN-UPA. Wszystkie referaty uczestników konferencji w rozszerzonych wersjach zostaną opublikowane w formie książkowej²⁰.

Po przerwie rozpoczęła się część podsumowująca akcję charytatywną. Głos zabrali Przewodnicząca Rady Fundacji dla Rodaka Halina Szymańska oraz przedstawiciel posła na Sejm RP Grzegorza Brauna. Wręczono także dyplomy za pomoc w opisywanej powyżej zbiórce. Na koniec wszyscy zebrani mogli wysłuchać koncertu patriotycznie nastawionych raperów Evtisa oraz Stopy. Całość zaplanowana po Mszy świętej odbyła się w restauracji Cosmo. Relacje z opisywanego wydarzenia naukowego pojawiły się na patronujących serwisach internetowych²¹.

1^ Fundacją kieruje przewodnicząca Rady Fundacji Halina Szymańska oraz prezes Zarządu Fundacji Joanna Wilk-Yaridiz.

2^ Te cztery przedsięwzięcia polegały na zbiórce książek przeznaczonych dla polonii ze wschodu. Akcje te prowadzono wśród obywateli oraz osobistemu zaangażowaniu autorów, którzy wysłali 378 książek opatrzonych autorską dedykacją. Do pomocy zaangażowano również 17 wydawnictw i księgarni. Do tej pory fundacja przekazała ponad 29 tys. pozycji. Z kolei kibice podczas wyjazdów na mecze piłkarskiej reprezentacji Polski zabierają różne publikacje i zostawiają je na miejscu. M.in. w Armenii, Kazachstanie, Rosji czy Rumunii.

3^ Polega na wysyłaniu kartek świątecznych wykonanych własnoręcznie przez dzieci.

4^ Lekcje o tematyce związanej z emigracją oraz polonią organizowane w kilkudziesięciu Polskich szkołach.

5^ Udzielanie stypendiów dla studentów posiadających polskie korzenie chcących podjąć naukę na uczelniach wyższych w Rzeczypospolitej.

6^ Szerzej: www.fundacjadlarodaka.pl (dostęp: 10.III.2020 r.)

7^ K. Czwarga, Inauguracja Instytutu Pamięci Dziedzictwa Kresowego w Lublinie, http://rkc.lviv.ua/news_view-Uchast_v_konferencii_u_Lyublinskomu_Katoluckomu_Universuteti-pl (dostęp: 27.III.2020 r.); https://lublin.tvp.pl/25259023/kresowy-instytut-chca-zbadac-czym-dla-polakow-sa-kresy (dostęp: 27.III.2020 r.)

8^ https://instytutkresowy.org.pl/ (dostęp: 27.III.2020 r.)

9^ Na wieczną wartę odszedł ppłk. Antoni Łapiński, https://www.magnapolonia.org/na-wieczna-warte-odszedl-pplk-antoni-lapinski/ (dostęp: 27.III.2020 r.); Piotr Korczyński, Nie bądź głupi, nie daj się zabić [rozmowa z Antonim Łapińskim], http://www.polska-zbrojna.pl/home/articleshow/28303?t=Nie-badz-glupi-nie-daj-sie-zabic# (dostęp: 25.III.2020 r.); Zob. W. Biegański, Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie, Warszawa 1990, s. 49–71, 127 – 131; Z. Wawer, Monte Cassino. Walki 2. Korpusu Polskiego, Warszawa 2009.

10^ W latach 1990–1994 był publicystą i członkiem redakcji kwartalnika „Fronda”. Obecnie pisze dla miesięcznika „Opcja na prawo” oraz w dwumiesięczniku „Magma Polonia”.

11^ Na koncie Grzegorza Brauna znajduje się ponad 20 filmów; http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?osoba=4111576 (dostęp: 27.III.2020 r.); https://www.filmweb.pl/person/Grzegorz+Braun-31751; (dostęp: 27.III.2020 r.); https://www.imdb.com/name/nm1852468/; (dostęp: 27.III.2020 r.).

12^ Starał się m.in. o mandat radnego Wrocławia (Komitet Wyborczy Wyborców Polski Wrocław, 2010 r.) i posła do Parlamentu Europejskiego (KWW Konfederacja, 2019 r.) W 2015 r. ubiegał się o urząd prezydenta RP (zdobył 0,83% głosów zajmując 8. miejsce na 11. kandydatów w II turze poparł dr. Andrzeja Dudę) oraz prezydenta Gdańska w 2019 r. (niespodziewanie uzyskał wysoki wynik 11,86% głosów zajmując 2. miejsce na 3. kandydatów). Dopiero ostatnie wybory do Sejmu i Senatu RP przyniosły długo wyczekiwany sukces; Zob. A. Adamski, http://www.encysol.pl/wiki/Grzegorz_Braun (dostęp: 27.III.2020 r.); https://www.grzegorzbraun.pl/grzegorz-braun/ (dostęp: 27.III.2020 r.)

13^ Zob. m.in. https://wprawo.pl/wyprawka-i-zabawka-dla-polskiego-orlecia-akcja-dla-polskich-dzieci-w-kazachstanie/ (dostęp: 16.III.2020 r.); https://www.magnapolonia.org/konferencja-naukowa-los-polakow-po-17-wrzesnia-1939-roku-we-wschodnich-wojewodztwach-ii-rp/ (dostęp: 27.III.2020 r.); https://pantarhei24.com/akcja-wyprawka-i-zabawka-dla-polskiego-orlecia-w-kazachstanie-juz-w-najblizsza-sobote/ (dostęp: 27.III.2020 r.)

14^ Kibice Rakowa wspierają akcję „Wyprawka i zabawka dla Orlęcia", https://www.kibice.net/news/8968-kibice-rakowa-wspieraja-akcje-wyprawka-i-zabawka-dla-orlecia.html, (dostęp: 27.III.2020 r.)

15^ http://www.rakow.com.pl/archives/16969 (dostęp: 27.III.2020 r.)

16^ http://www.wierzbinek.pl/sadlno/aktualnosci3/wyprawka-i-zabawka-dla-polskiego-orlecia-w-kazachstanie.html (dostęp: 27.III.2020 r.)

17^ K. Żebierek, Podsumowanie akcji „Wyprawka i Zabawka dla polskiego Orlęcia w Kazachstanie”. Wyróżnienie dla portalu Magna Polonia, https://www.magnapolonia.org/podsumowanie-akcji-wyprawka-i-zabawka-dla-polskiego-orlecia-w-kazachstanie-wyroznienie-dla-portalu-magna-polonia/, (dostęp: 27.III.2020)

18^ Zob. K. Żabierek, Muzeum Tradycji Ruchu Narodowego, https://www.magnapolonia.org/muzeum-tradycji-ruchu-narodowego/, (dostęp: 27.III.2020 r.)

19^ Chodzi o reprezentującego Uniwersytet Wrocławki dr hab. Bogusława Pazia, prof. UW (planowany referat pt. „Losy polskich mieszkańców południowo-wschodnich Polski po układzie Ribbentrop – Mołotow. Analiza przypadku polskich zesłańców do Mołdawii”) oraz reprezentującego Papieski Uniwersytet Gregoriański w Rzymie ks. mgr. Jakuba Bieszczada SCJ (jego wystąpienie miało nosić tytuł: „Dolina Strwiąża prowadzi do Rzymu”. Nowicjat Księży Sercanów w Felsztynie k. Sambora w latach 1937–1939 i emigracja wysiedlonych z nich zakonników zeń zakonników w zawierusze wojennej”).

20^ Dotyczy to również osób, które różnych przyczyn nie dotarły na konferencje.

21^ Podsumowanie akcji „Wyprawka i Zabawka dla polskiego Orlęcia w Kazachstanie”. Wyróżnienie dla portalu, https://pantarhei24.com/podsumowanie-akcji-wyprawka-i-zabawka-dla-polskiego-orlecia-w-kazachstanie-wyroznienie-dla-portalu/, (dostęp: 27.III.2020 r.); K. Żebierek, Podsumowanie akcji „Wyprawka i Zabawka…, (dostęp: 27.IUI.2020 r.)